გიზო ხატიაშვილი / Gizo Khatiashvili - მარადისობის გაელვება

„არ ისროლო, ბიჭო, ქართველი არა ხარ?! არ ისროლო!“ - ამ სიტყვებს მხატვარი გიზო ხატიაშვილი რამდენჯერმე გაიმეორებს: პირველად - 1992 წლის 3 იანვარს თბილისში, დიდუბის მეტროსთან, მშვიდობიანი მიტინგის მონაწილეთა დარბევის დროს, შემდეგ კი - აგონიაში, თავის არეში მძიმედ დაჭრილი და საავადმყოფოს რეანიმაციულ განყოფილებაში სიკვდილთან მებრძოლი... მან 35 დღე იცოცხლა, 1992 წლის 8 თებერვალს კი 29 წლისა გარდაიცვალა. 

"არისტოტელე თავის “პოეტიკაში” მარტივად გამოთქვამს ერთ საკმაოდ რთულად გასაგებ აზრს იმის შესახებ, რომ დრამა ცოცხალი ადამიანების მოქმედებათა მიბაძვაა. ეს “მიბაძვა” კი სხვა არაფერია, თუ არა - დრამატულ პერიპეტიათა აღწერა, რაც, მარტივად რომ ვთქვათ, ნიშნავს გმირის მდგომარეობის შეცვლას: იგი ბედნიერდება, ან - პირიქით. ყველაფერი ეს იმიტომ ხდება, რომ მაყურებელმა საკუთარი თავი გმირს გაუიგივოს, მასთან ერთად გადაიტანოს მრავალი განსაცდელი, “დაიღუპოს” როგორც ანტიგონე, რათა სულიერად აღდგეს, კათარსისს მიაღწიოს და გადარჩეს.... ეს თეორია მეტაფორაა ადამიანის ცხოვრებისა, რომლის განმავლობაშიც მრავალი განსაცდელი გვატყდება თავს, რათა შევიცნოთ მოვლენათა არსი, ვეზიაროთ ჭეშმარიტებას და კათარსისის გზით, უფრო ცხადად შევიგრძნოთ სინამდვილე. კათარსისის ესთეტიკური ფენომენი, ისევე, როგორც პერიპეტია, მიანიშნებს ჩვენი ბედ-იღბლის ცვლილებაზე."  ერთი ადამიანის ცხოვრებას კი ოდენ კათარსისი ანიჭებს ღირებულებას.

მხატვარ გიზო ხატიაშვილის ცხოვრების საათი მაშინ გაჩერდა, როდესაც ჩვენი ქალაქი ომმა მოიცვა, ნათესავი ნათესავს გადაემტერა, მეზობლები ერთმანეთს წაეკიდნენ... თითქოს დავიწყებოდათ, რომ სიცოცხლე ხანმოკლეა და, როგორც ადამიანებს, ერთმანეთის მოფრთხილებაც ავალიათ. ეგებ, პირიქითაც ხდებოდა: ურთიერთსოლიდარობა ამოძრავებდათ და ძნელბედობის ჟამს, ვისაც რით შეეძლო, იმით ეხმარებოდა მეორეს. თუმცა, ალბათ, პასუხისგებლობის გრძნობაც მაშინ გაგვიჩნდება, როდესაც წარსულის - ამ შემთხვევაში კი, საქართველოს უახლესი ისტორიის - გახსენებას უფრო მეტ დროს დავუთმობთ, მეტს ვიფიქრებთ მასზე, დაწვრილებით გავაანალიზებთ მას. და იქნებ, ჩვენი გმირის 1992 წლის 8 თებერვალს გაჩერებული ცხოვრების საათის შემყურეთ, უფრო იოლად მოვახერხოთ თანაგრძნობისა და ურთიერთსიყვარულის გათავისება, იმის შეგნება, რომ, როცა სამშობლოს უჭირს, ჩვენც მასთან ერთად გვიჭირდეს...
მხატვარი გიზო ხატიაშვილი 1962 წლის 22 აგვისტოს დაიბადა ქალაქ სენაკში. დაამთავრა თბილისის N1 საშუალო სკოლა. სწავლობდა იაკობ ნიკოლაძის სამხატვრო სასწავლებლის სახვითი ხელოვნების ფაკულტეტზე და, იმავდროულად, მუსიკალური სასწავლებლის სიმებიან საკრავთა განყოფილების სტუდენტი იყო. 1981-1985 წწ. საქართველოს ტექნიკურ უნივერსიტეტში (ყოფილი პოლიტექნიკური ინსტიტუტი) არქიტექტურას ეუფლებოდა, 1985 წლიდან კი, გარდაცვალებამდე, მოსე თოიძის სამხატვრო სასწავლებელში ფერწერას ასწავლიდა. გიზომ ორი პერსონალური გამოფენა გამართა: პირველი - 1991 წელს, „ხიბლის“ საგამოფენო დარბაზში, მეორე კი - გარდაცვალების შემდეგ, 1993 წელს, საქართველოს არქიტექტურის ინსტიტუტის საგამოფენო დარბაზში. იგი ჯგუფურ გამოფენებშიც მონაწილეობდა. 

90-ანელ ქართველ მხატვრებს სამოქალაქო ომის დროს მძიმე სოციალურ-ეკონომიკურ პირობებში უწევდათ მუშაობა. ნაცრისფერ-სევდიანი განწყობა სდევს ამ თაობის შემოქმედებას.

90-ანი წლების ქართული ხელოვნება კალენდარულ დეკადაზე უფრო ადრე დამთავრდა: მისგან არაფერი დარჩა, გარდა მონაწილეთა და თანამონაწილეთა მოგონებებისა...  90-ანელი მხატვრები ზუსტად ამ „უკვალო“ ეპოქაში გამოვიდნენ შემოქმედებით ასპარეზზე, რომელთაც, უმეტესად, ბრალს სდებენ ამორფულობასა და ქაოსურობაში, და ზუსტად ეს ქაოსურობა გამოხატავს იმდროინდელ სახელოვნებო კონტექსტს, უფრო სწორად - მაშინდელ კულტურულ ამორფულობას.

მიუხედავად ფერწერულ და გრაფიკულ ნამუშევართა სიმცირისა, გიზო ხატიაშვილი მრავალმხრივი შემოქმედებითი ძიებით გამოირჩევა - სიმბოლურ-მეტაფორულ დახვეწილ აბსტრაქციათა პოლიქრომულობას გადაჰყავს მაყურებელი რეალისტურ-პოსტმოდერნისტული ნატურმორტებით, ფიგურული კომპოზიციებით, ტრანსცენდენტური პორტრეტებით (”ქალიშვილის პორტრეტი”) აღსავსე საინტერესო სამყაროში.

გიზო ხატიაშვილის შემოქმედების, ძირითადი და, შეიძლება ითქვას, განმსაზღვრელი ჟანრი აბსტრაქციაა, ხოლო ტექნიკა, რომლითაც მისი ნაწარმოებებია შესრულებული, უმთავრესად, ზეთის მხატვრობაა. ზოგან უკიდურესად ლაკონიური აბსტრაქციები („გაწონასწორება“, „ზღვის მირაჟი“, „რომანტიკა“, „სამზღვარი“, ფერთა ხავერდი“, „სიმშვიდის ზღვარი“, „ნოსტალგია“), ზოგან კი - თავისუფალი მონასმები ტილოებს ექსპრესიული დინამიზმით აღავსებს (”სამმაგი ფანტაზია“, ”სიცოცხლის აფეთქება”, „თავდავიწყება“, ოცნების აფრა“), ზოგ ნამუშევარში კოლაჟის იმიტაციასაც ვაწყდებით („ილუზია“). ასევე საინტერესოა რამდენიმე უსათაურო „მუსიკალური“ აბსტრაქცია და ფიგურული კომპოზიცია („მარადიულობისსაწყისი“, „სიყვარულის უფლება“, „უსათაურო“), რომელთა შინაგანი რიტმი, ბიბლიურ-ქრისტიანული და მითოლოგიური პლასტი, რომანტიზმის მეტანარატივები მხატვრის განსაკუთრებულ შესაძლებლობებზე მიუთითებს. კომპოზიციური აგება იმპულსურია. ფიგურულ კომპოზიციებში გვხვდება მხოლოდ ის აუცილებელი დეტალები, რომლებიც ამა თუ იმ იდეის არსზე მიუთითებს, მხატვრული თვალსაზრისით კი, ეს ნაწარმოებებიც იმავე ნიშან-თვისებებით ხასიათდება, რომლებითაც - ლაკონიური აბსტრაქციები. 

წარსულით დაინტერესებასთან ერთად, იგრძნობა რეალისტური ტენდენციების წარმოჩენაც, თუმცა, ეს განსხვავდება ტრადიციული რეალიზმისაგან. მის ნატურმორტებში (”ნატურმორტის არსი”, ”ნატურმორტი კიტრებით”, ”წითელ მაგიდაზე”) განფენილ რეალიზმს „პოსტმოდერნისტულ რეალიზმს“ დავარქმევდი: მართალია, რეალისტური თხრობა თითქმის შენარჩუნებულია, მაგრამ ის არ გულისხმობს სიმართლეს სამყაროს შესახებ. სამაგიეროდ, სიმართლეს გვიამბობს თვით ფერწერაზე, მის კანონზომიერებებსა და ფუნქციებზე... 

პოსტმოდერნისტი მხატვრები ნაკლებად ხატავენ პორტრეტებს, თუმცა ეს ჟანრი არც მათთვისაა უცხო. 1990 წელს შექმნილ ,,ქალიშვილის პორტრეტზე“ არა რომელიმე ასულს, არამედ მხატვრის მიერ წარმოსახულ ქალის კრებით სახეს ვუმზერთ. ავტორი აქაც ავლენს პოსტმოდერნისტულ ესთეტიკასთან სიახლოეს და მეტაფორულად მიგვანიშნებს სათქმელს.

მხატვრის ბოლო ნამუშევარი „უსათაურო“ - ავტოპორტრეტია: მხატვრისათვის ჩვეული აბსტრაჰირებული, რენესანსული ლანდშაფტის ფონზე, ჭაბუკურ პროფილთან ერთად, ხანდაზმული პერსონაჟის სახეც გვხვდება. ტაშიზმისთვის ნიშანდობლივი სისხლისფერი ფერადოვანი ლაქით მხატვარმა ტრაგიკული რეალობის ხატი კი არ შექმნა, არამედ საკუთარი არაცნობიერი აქტივობა წარმოაჩინა, ბედისწერა იწინასწარმეტყველა, ტრაგედია აღწერა... ეს ნამუშევარი ამდენი ხნის შემდეგაც კი თანაგანცდით გვავსებს და გვაბრუნებს მის მხატვრობასა და ცხოვრებასთან. 

წინამდებარე კატალოგი გიზო ხატიაშვილი-მხატვრისა და გიზო ხატიაშვილი-გმირის სრულყოფილ პორტრეტს წარმოაჩენს, რომლის კონტურების აღქმა ჩვეულებრივ მოკვდავთ ეგებ ერთულოთ კიდეც: სიცოცხლე უაზროდ არ იკარგება, რაღაც უსათუოდ რჩება ... და ეს ,,რაღაც“ მარადიული ყოფის, მარადი არსებობის გაელვებაა, რომელსაც, თუნდაც, გიზო ხატიაშვილის ცხოვრებასა და შემოქმედებას დავარქმევდი.

 ალექსანდრა გაბუნია. 2014.